Terwijl Disneys live-action remake van Aladdin langzaam plaats aan het maken is voor nieuwere films, wilde Modern Myths meer weten over dit eeuwenoude verhaal. Zoals je misschien wel weet, zijn de meeste Disneyfilms gebaseerd op bekende verhalen. Sprookjes, mythes, maar ook schrijvers als William Shakespeare en Charles Dickens waren losjes de inspiratie voor films als The Lion King en Oliver & Co. Aladdin komt uit de vertellingen van Duizend-en-een-nacht zoals we die nu kennen. Wat heeft Disney overgenomen en waarin verschilt het verhaal van de film? In ‘Aladdin: 10 verschillen tussen het verhaal uit Duizend-en-een-nacht en de Disney-films’ zetten we tien verschillen op een rij die je misschien niet verwacht had.
LET OP: dit artikel bevat spoilers van zowel het verhaal als de Disneyfilm Aladdin. Wil je hem nog lezen of zien, wacht dan nog even met verder lezen. Hetzelfde geldt voor onze Aladdin-recensie.
Voor we met het lijstje beginnen, pakken we de vertellingen van Duizend-en-een-nacht erbij. Dit begint met een verhaal over een wrede Arabische koning die elke dag met een maagd trouwde en haar de volgende ochtend liet vermoorden. Het was de taak van de vizier om elke dag een nieuwe bruid te regelen. Toen dit niet lukte, vreesde hij voor zijn leven. Zijn dochter bood zich vrijwillig aan en na het huwelijk vroeg zij de koning of zij nog eenmaal haar jongere zusje mocht zien om afscheid te nemen. Dit mocht en toen haar zusje arriveerde vertelde de pasgetrouwde vrouw een verhaal dat duurde tot de zon opkwam. Het verhaal was nog niet klaar en ze vroeg de koning of ze de volgende nacht verder mocht gaan. De koning wilde dit heel graag, aangezien hij zeer benieuwd was geworden naar het einde.
(In de tekst die voor dit artikel gebruikt is, zijn deze personages naamloos. In The Arabian Nights (1884), vertaald door Sir Richard F. Burton, heet de koning Shahryar, het jonge zusje heet Dunyazad en de oudste dochter van de vizier is Scheherazade – red.)
Zo gebeurde het elke ochtend dat de vrouw stopte op het spannendste moment en de koning haar nog een dag liet leven. Na Duizend-en-een-nachten vergat de koning zijn vroegere wreedheid en konden de dochters van de vizier rustig verder leven. De verhalen die Scheherazade vertelde zijn opgenomen in Duizend-en-een-nacht. Aladdin was oorspronkelijk geen onderdeel van deze vertelling, maar is later toch opgenomen in een vertaling en is nu wellicht zelfs een van de bekendste. Toch is het verhaal zo vaak vertelt en aangepast dat er verschillen zijn.
1) Een niet zo sympathiek hoofdpersoon
De Aladdin die we kennen uit de film is niet bepaald onaardig. Natuurlijk is hij een dief, maar hij geeft zijn gestolen eten ook weg aan zwerfkinderen en hij zingt over hoe hij niet meer pakt dan dat hij nodig heeft. Als wees moet hij voor zichzelf zorgen. In het boek is Aladdin anders. Hij maakt zijn familie te schande door zijn vader niet te helpen met het werk. In plaats daarvan hangt hij met vrienden rond op straat en komt hij alleen thuis voor het eten. Zijn daden zijn zo kwetsend dat zijn vader sterft van verdriet. Ook hierna blijft Aladdin weg van huis, terwijl zijn moeder haar best doet om voor zijn onderhoud te zorgen. Later in het verhaal blijkt Aladdin gul genoeg om zijn rijkdom te delen, maar hij hoeft nergens echt moeite te doen. Alles wordt hem in de schoot geworpen en dat maakt hem niet sympathieker.
2) Een ruwe diamant
In de film zoekt Jafar naar een ‘ruwe diamant’, een persoon met goede intenties en karaktereigenschappen, maar die nog wat manieren en educatie mist. Deze persoon kan de Grot der Wonderen betreden om zo de magische lamp te stelen. Aladdin schijnt dit te zijn en gaat de grot in. Hij mag niets aanraken, want anders stort de grot in. Wanneer Aladdins aap Abu toch een diamant pakt, is Jafar Aladdins laatste redding. Maar Jafar wil eerst de lamp. Goedgelovige Aladdin geeft deze en wordt vervolgens achtergelaten terwijl de grot instort. Gelukkig heeft Abu de lamp dan weer gepakt.
In het boek bezoekt een Moorse tovenaar Aladdins land en herkent hij in Aladdin degene die hij nodig heeft. De tovenaar doet zich voor als zijn oom, de broer van diens overleden vader. Hij belooft Aladdin een rijk koopman te maken en geeft hem en zijn moeder rijkelijk te eten. Na een paar dagen zijn vertrouwen gewonnen te hebben, neemt de Moorse tovenaar Aladdin mee. Met magie onthult hij een gat in de grond en instrueert Aladdin om niets aan te raken, maar om terug te komen met een oude lamp. Pas als hij de lamp heeft aangeraakt, mag hij alles pakken wat hij ziet. Aladdin volgt deze instructies nauwkeurig op en op de terugweg stopt hij zijn zakken vol met grote edelstenen. Bij de uitgang heeft hij hulp nodig om uit het gat te klimmen, maar de Moorse tovenaar wil eerst de lamp. Aladdin vertrouwt hem niet en weigert, waarop de Moorse tovenaar zo boos wordt dat hij Aladdin met de lamp opsluit en gefaald terugkeert naar zijn eigen land. Waarom Aladdin degene is die het hol van de wonderlamp kan betreden of hoe de Moorse tovenaar hem herkende, wordt verder niet uitgelegd.
3) De wonderlamp en de wonderring
Vlak voordat Aladdin afdaalt in het hol, krijgt hij van de Moorse tovenaar een ring die hem moet beschermen. Aladdin heeft nog geen benul van de krachten van de lamp en zit een paar dagen vast in het donker. Hij wrijft per ongeluk over de ring en laat daarmee een geest/djinn vrij. In de vertaling worden deze twee nogal eens door elkaar heen gebruikt. De geest doet alles wat de eigenaar van de ring wil en Aladdin wenst bevrijd te worden. In de film is er geen ring en ontdekt Aladdin meteen de geest van de lamp. Hij misleidt de geest om zo uit de grot gered te worden, zonder er een van zijn drie wensen voor te hoeven gebruiken.
4) Om meer wensen te wensen kun je mooi vergeten
Nu we het toch over die wensen hebben. Aladdin krijgt drie wensen en mag niet om meer wensen. Dit lijkt een behoorlijk grote invloed van de westerse wereld waarin drie – net als zeven – een belangrijk symbolisch getal is dat we in veel sprookjes terugzien (Assepoester gaat drie avonden naar het bal, drie biggetjes, drie beren, etc.). In het boek zien we dit niet. Nadat Aladdins moeder de lamp opwrijft komt ook daar een geest tevoorschijn. Aladdins moeder is doodsbang en vlucht het huis uit, maar Aladdin weet nu wat de lamp voor hem kan doen. De eigenaar van de wonderlamp (of wonderring) bepaalt wat er gebeurt. Er is geen wenslimiet en Aladdin heeft dan ook geen keuzestress. De eerste avond wenst hij te eten en hij krijgt een enorme tafel vol lekkernijen opgediend op gouden schalen. Hij en zijn moeder kunnen dagenlang hun honger stillen en daarna verkoopt Aladdin de gouden schalen (voor een veel te lage prijs, omdat hij de waarde niet kent en omdat een Joodse handelaar hem bedriegt.) om meer eten te kopen. Pas wanneer ze niets meer hebben, wordt de geest weer opgeroepen.
5) Het oosten van het oosten
Als we de film kijken dan zien we zandduinen zo ver het oog rijkt. Alleen Agrabah, de stad waar het zich allemaal afspeelt, wijkt af van deze droogte. In de live-action remake is de locatie wat realistischer en is de stad gebouwd aan het water, een plek waar het voor mensen gemakkelijker is om in hun levensonderhoud te voorzien. Toch wordt in de openingsscène verteld dat Agrabah aan de Jordaan ligt, een rivier op de grens van Israël en Syrië. We plaatsen het verhaal dan ook altijd in het Midden-Oosten. Helaas zitten we er, wat betreft het boek, nogal naast. Aladdin woont daar in een onbekende stad in China.
6) De prinses en een verhaal van liefde
Prinses Jasmines rol wordt in de film al snel geïntroduceerd. Nog voor er sprake is van een lamp springt de vonk tussen haar en Aladdin over om vanaf het begin een liefdesmotief te hebben. In het verhaal maakt de prinses pas later haar opwachting. Aladdin, in bezit van de lamp en nu met genoeg welvaart, negeert op een dag de bevelen van de koning wanneer diens dochter naar de badhuizen loopt. Aladdin verstopt zich en bespioneert haar en ziet dan voor het eerst het gezicht van prinses Badir el Boedoer. Op slag is hij verliefd en hij dwingt zijn moeder om te vragen om de hand van de prinses. Hij biedt een schaal aan vol met edelstenen die hij mee had genomen uit het hol van de wonderlamp. Zelfs de kleinste steen is meer waard dan alles wat de grote koningen hebben. De koning accepteert, maar vraagt nog even wat geduld op aanraden van iemand die we bij puntje zeven gaan bespreken.
7) De samensmelting van Jafar
In de Disneyfilm is het Jafar die magische krachten heeft en tevens de grootvizier is van de sultan. Hij wil in werkelijkheid zelf sultan worden en daarvoor heeft hij de wonderlamp nodig. In het boek blijken er twee personages te zijn waar Jafar op gebaseerd is. We hebben de Moorse tovenaar die verdwijnt nadat hij Aladdin heeft opgesloten en de vizier van de sultan die Aladdin niet vertrouwt en zijn zoon laat uithuwelijken met de prinses. Aladdin is boos dat de sultan zijn woord niet heeft gehouden en wenst elke avond dat het bed met het bruidspaar wordt verplaatst. Hij laat de zoon van de vizier opsluiten en slaapt zelf naast prinses Badir el Boedoer zonder haar aan te raken.
Uiteindelijk is de zoon van de vizier het zo beu dat hij zijn verbintenis met de prinses verbreekt. De vizier is woedend wanneer Aladdins moeder weer om haar hand vraagt en hij overtuigt de sultan om een enorme schat te vragen. Veertig slavinnen met gouden schalen vol edelstenen die worden begeleid door eunuchen. Dit getal is waarschijnlijk niet zomaar. Veertig is namelijk een symbolisch getal in het islamitische geloof (zo was Mohammed veertig toen hij door een engel bezocht werd). Voor Alladin is dit slechts de zoveelste wens en hij trouwt met de prinses.
De vizier is vanaf dan niet heel belangrijk meer, maar op het einde keert de Moorse tovenaar terug. Door magie komt hij erachter dat Aladdin is ontsnapt. Hij reist terug naar het land van Aladdin en verkleedt zich als handelaar die zijn nieuwe olielampen ruilt voor oude. De prinses laat zich in de maling nemen en ruilt Aladdins wonderlamp. Niet lang daarna verdwijnt het paleis met al zijn inwoners en duikt op in Afrika, het thuisland van de Moorse tovenaar. Aladdin, die op dat moment op jacht was, wordt bijna vermoord door de sultan, maar hij zweert de prinses te redden. De geest van de wonderring kan de magie van de wonderlamp niet ongedaan maken, maar plaatst Aladdin naast het kasteel. Daar laat Aladdin de prinses het vuile werk opknappen (zij moet de Moorse tovenaar verleiden en vergiftigen) en pakt daarna de wonderlamp terug om zo het kasteel weer te verplaatsen. Een heel ander einde dan dat van Jafar die als geest opgesloten wordt in de wonderlamp.
8) Geloof speelt een belangrijke rol
In het boek worden er maar weinig namen genoemd. Er wordt slechts gesproken over de moeder, de sultan, de Moorse tovenaar, etc. Naast Aladdin en de prinses worden er nog twee andere namen genoemd. Eentje daarvan is Allah en die komt nog wel het meeste voor. Telkens wanneer een personage iets goeds overkomt, dankt hij Allah voor dit geluk. Bij alle spannende gebeurtenissen wordt hij aangeroepen als beschermer. Elk personage is een vrome gelovige, waardoor Allahs rol zeer groot is. De Joodse handelaar die Aladdin een te lage prijs betaalde voor zijn gouden schalen wordt afgebeeld als een bedrieger en leugenaar, ook dit lijkt een steekt te zijn naar een ander geloof.
9) Een tweede tovenaar
Jafar werkt, op zijn handlanger Iago na, alleen in de film. In het boek heeft de vizier een zoon en de Moorse tovenaar blijkt een broer te hebben. Tijdens de laatste vijf pagina’s wordt hij geïntroduceerd wanneer hij ontdekt dat zijn broer is gedood. Hij trekt naar Aladdins stad waar hij verhalen hoort over de heilige Fatima (het vierde personage met een naam), een vrouw die anderen kan helen. De broer van de Moorse tovenaar doodt haar en neemt haar identiteit aan. Op die manier weet hij zichzelf het paleis in te praten en bij de prinses in de buurt te komen. Met een list vertelt hij dat het paleis nog een ding nodig heeft om perfect te zijn en daarmee gaan we onze lijst afsluiten.
10) De koppeling met een ander verhaal
Disney is dol op verwijzingen binnen hun eigen films. Zo zien we in de Aladdin-animatiefilm het Beest van Beauty and the Beast tussen het speelgoed van de sultan liggen, maar is er ook een rolletje voor Pinokkio en Sebastiaan de krab (The Little Mermaid). Aangezien alle verhalen uit Duizend-en-een-nacht door hetzelfde personage worden verteld, is het niet vreemd ook hier wat op te zien duiken. De list van de broer van de Moorse tovenaar is dan ook dat prinses Badir el Boedoer vraagt naar het ei van een Roekh om op te hangen in het midden van de koepel van het kasteel. Die vogel keert terug in het verhaal van Sinbad en is de inspiratie voor de achtbaan Vogel Rok in de Efteling. De prinses legt haar wens neer bij Aladdin die vervolgens de geest van de wonderlamp vraagt het hem te brengen.
De geest wordt woest en wil zijn ‘meesteres’ niet ter vermaak opgehangen zien worden (met ‘meesteres’ wordt hier het ei bedoeld. De djinn eert de Roekh/het ei; de Moorse tovenaar wist dit – red.). Hij zegt Aladdin eigenlijk te willen verbranden voor zijn ondankbaarheid, maar besluit hem te vergeven, omdat Aladdin niet beter weet. De geest onthult Fatima als de broer van de Moorse tovenaar die kort daarop door Aladdin wordt vermoord. Samen met de prinses leidt Aladdin een goed leven waarin hij sultan wordt en ze tot het einde van hun tijd gelukkig samenzijn.
Aladdin: 10 verschillen bonusweetje: Het moraal van het verhaal
Waar we in westerse sprookjes gewend zijn aan moralen die ons waarschuwen voor vreemden of zeggen dat we niet van het pad mogen gaan, is dit lastiger terug te vinden in Aladdin. Het geloof speelt in ieder geval een belangrijke rol en degenen die vroom zijn, lijken alles mee te hebben. Andere personages, zoals de Joodse verkoper en de Moorse tovenaar (die dus sowieso niet Moslim is) worden weggeschreven als slecht. Aladdin zelf komt ermee weg dat hij geen dag in zijn leven gewerkt heeft. Hij is onnozel en laat zich meerdere malen bedriegen en hij liegt uiteindelijk over zijn afkomst, zonder ooit zijn ware identiteit te onthullen. Ook dit draagt niet bij aan mijn sympathie voor het personage.
Wat dan wel de grote boodschap in het verhaal is, moet maar door literatuurwetenschappers onderzocht worden. Naar mijn idee heb ik veel symboliek in het verhaal gemist, omdat ik simpelweg niet bekend genoeg ben met Arabische folklore, mythes of geloofsrichtingen. Met die kennis is er namelijk veel meer uit te halen. Desondanks kunnen we niet ontkennen dat Aladdin een verhaal is dat velen heeft geïnspireerd en dat we nog steeds voor het slapengaan, in al zijn versies, kunnen navertellen.
Aladdin: 10 verschillen bronnen: De mooiste verhalen uit 1001 nacht, een deel uit de klassiekenreeks van de Nederlandse Boekenclub – ’s-Gravenhage
Lees hier meer Modern Myths-achtergronden.
Aladdin: 10 verschillen – © 2019-2024 Modern Myths
Reactie plaatsen